Arbequina Bodur Zeytin Fidanı

Orijini: İspanya-Katalonya

Arbequina Zeytini, İspanya’nın kuzey doğusunda Katalonya bölgesinde bulunmuştur. Bugün toplam 55.000 hektarın üzerinde yetiştirilmektedir. Zeytinyağının kalitesi uluslararası pazarda çok değerlidir. Bugün Fransa ve Arjantin’de de yayılmıştır. Yurdumuza 2006 sezonunda yeni girmeye başlamıştır.

Arbequina’nın popülerliği yağının kalitesi ve tarımının kolay yapılabilmesi sayesindedir. Yüksek verimli ve erken verime yatabilen bir çeşittir. Yoğun dikime müsade eder, kötü toprak koşullarına kolayca adapte olur ve soğuğa dayanıklıdır. Kendine verimlidir, peryodisite göstermez ve meyvesi safha safha olgunlaşır.

Arbequina’nın Katolonya’da IRTA tarafından klonal seleksiyonuna başlanmıştır. Seleksiyonun İlk safhasında 109 adet dikkat çeken ağaç dört sene boyunca sahada takip edilmiştir. Bu dört senenin sonunda 15 ağaç yüksek ve düzenli verimi dikkate alınarak seçilmiştir. Klonların altı sene boyunca değişik fidanlıklardaki performansı istatistiki olarak takip edilerek 1998 senesinde IRTA i-18 adı altında pazara sunulmuştur.

Zeytinyağında ortalama (71) oleik asit, (11) linoleik asit vardır. Düşük Polyfenois (Kafeik asitte 170ppm) miktarı vardır. Tadı meyvemsi ve tatlıdır, badem, yeşil muz ve domates aroması bulunur.

Yüzyıllardır zeytinyağı endüstrisi geleneksel metodlarla üretim ve hasat yapmıştır. Bugün artık büyük düşünebilen girişimciler yüksek verimli, erken verime yatan, yoğun dikimi yapılabilen ve de makine ile hasatı yapılabilen çeşitleri keşfetmişlerdir. Böylelikle zeytin yetiştiriciliği yüksek teknoloji ile tanışmıştır. Ülkemiz için yeni olan bu zeytincilik yöntemi, uzun yıllardır İspanya, Italya, Arjantin, Avustralya gibi önemli zeytin bölgelerinde yapılmaktadır.

Bu çeşitle kurulan bahçelerde mantık, erken verime yatan ağaçlar, verimli hasat ve esas önemli unsur mükemmel kalitede bir zeytinyağıdır.

Peki Arbequina neden gerçekten bu kadar iddialı;

Bir bahçe kurarken harcanan parayı düşünecek olursanız, meyveleri erken toplamak önem arz edecektir, yatırımın geri dönüş süresi önemlidir. Yoğun dikim yapılmış bir bahçede ertesi sene ürün alınacaktır ve beşinci sene tam verime dönüşecektir.

Zeytin bahçelerinde en önemli masraf hasat işçilğidir. Bodur ağaçlarla kurulan bahçelerin boylarını 2,5m’den budayarak ve sıra üzerine dikerek bahçeye hasat makinesi sokmamıza olanak sağlar.

Zeytinyağının sayısız faydası sayesinde günden güne tüketimi artmaktadır. ABD’ne senede ithal edilen zeytinyagi 8-12 artis gostermektedir. Japonya gibi asya ulkeleri de zeytinyagi ile yeni tanismis olup tuketimi hersene artmaktadir. Japonya’nin zeytinyağı ithalati hersene ikiye katlamaktadir. Bugun Zeytin yetistirilebilen merkezlerdeki arazi maaliyeti ve eski uretim teknikleri Dünya talebini karşılamakta şimdiden zorlanmaktadır. Yurdumuzun ikllim ve toprak koşulları, Yüksek kaliteli zeytinyağı üretimi yapabilecek, modern zeytin çeşitleri için çok uygundur.

Geleneksel yöntemle üretim yapılan bahçelerde, tam verime geçmesi için gereken 8 sene, çok uzun bir zamandır (yatrımın geri dönme süresi). Hasat maaliyeti çok yüksektir (Yıllık bakım masrafının 50’sinden fazla). Kullanılabilen makineler verimli olmadığı gibi bir sene sonrasının meyve dallarına zarar vermektedir. Bazı koşullarda ağaçlarda görülen periyodisitenin sebebi de budur, verilen fiziksel hasardan dolayı ağaç bir sene ürün verirken diğer sene daha az vermesi.Geniş ağaçlar ilaçlanırken sıkılan kimyasalların verimli kullanılması da zordur.

Yoğun dikim sistemi 1960 senelerinde bodur elma anaçları gelişerek elmacılıkta yoğun dikim sisteminin yayılmasına olanak sağlamıştır. Daha sonra birçok türde bodur etki yapan anaçlar kullanarak, daha çok meyve veren çeşitler geliştirilerek, eğerek ya da değişik şekiller vererek geliştirilen dikim sisitemleri ile yoğun dikim meyvecilikte yayılmaya başlamıştır.

Ülkemizde de son yıllarda bodur elma fidanları ile kurulmaya başlanan yoğun dikim sistemli bahçeler yeni yeni yayılmaktadır. Yoğun dikilmiş bahçelerdeki yüksek verimlilik, erken verime yatma, verimli hasat ve bakım gibi avantajlar çiftçilerimiz tarafından tecrübe edildikçe daha da yaygın hale gelecektir.

Yoğun dikim sistemindeki zorluklar ise, bahçenin daha çok ilgiye ihtiyacı olması (Özenli budamaya ihtiyacı olması gibi), Çeşitl özellikleri, anaçın etkisi ve uyumu hakkında bilginin daha önem kazanmasıdır. Ayrıca sulaması, gübrelemesi ve zararlı mücadelesi daha titiz yapılmalıdır. Bunların yanında yüksek fidan ihtiyacından ve duruma göre kurulacak telli terbiye sisteminin ilk yatırım maaliyetini artırması söz konusudur.

Yukarıda anlatılanlar doğrultusunda yoğun dikim yapılabilen arbequina 5×2m (100 fidan/ da) ya da 1,35×4m (185 fidan/ da) dikim sistemi ile dikilebilir. Bu sistem ile Katalonya’da kurulmuş en eski bahçe 2007 senesinde 15.yaşına girecektir. Arbequina’nın doruk dal üzerinde dikine büyüme özelliği göstermesi, az sayıda yan dal oluşturması ve kompakt gelişme göstermesi yoğun dikimine müsait kılmıştır. Kendine verimlidir ve yüksek yağ kalitesi vardır. Kompakt büyüme özelliği ve yüksek meyve tutumu sayesinde ağacın gelişimi kısıtlanır (bodur özellikte değildir).

Dikim ve Budaması

Arbequina don riski olmayan bölgelerde sonbahar dikimi yapılması tavsiye edilir, soğuğa dayanıklıdır. Telli terbiye sistemi uygulanabildiği gibi maaliyeti düşürmek için ağaç başı dayanak ta kullanılabilir (Doruk dalın dikine gelişmesini sağlamalıyız). Dikildiği ilk 2 sene boyunca doruk dalı belirlemek dışında hiçbir budama yapmayız. İkinci sene sonunda 1m altındaki dallar ve sürgünler ve aşırı gelişme gösteren dallar merkezi doruk dal ile rekabete girmemesi için çıkarılır. Üçüncü yaşında, ilk hasattan sonra bütün kalın yan dallar çıkartılmalıdır. Bu uygulama ile meyve dalları budansa da ilerleyen yıllarda ağaçların iyi güneş ışığı almasını sağlanacaktır. 3-4. senelerde ağaçların etekleri çit bitkileri gibi budanmalıdır (traşlayarak). Ağaçlar 3m’den tepeleri kesilmelidir, böylelikle alt dalların güneşlenmesi sağlanır. Bu işlem Temmuz ayında yapılmalıdır ki yeni sürgünler çalışmaya devam etsin. Üçüncü seneden sonra düzenli olarak topraktan 1m yukarısı hasat makinesinin rahat çalışması için budanmalıdır. 3 yaşlı kalın dallar (ağaç başı 2-5 tane) budanarak meyve dalları bırakılmalıdır, (bu meyve dalları 2 sezon önce oluşurlar). Meyveler genellikle 60-70cm boylu salkım şeklinde dallar üzerinde oluşur.

Zeytin Hasat makinaları, ağaç sıralarının iki tarafından uyguladığı titreşimlerle zeytinleri altında bulunan hazneye dökerler. Zeytinler bu hazneden büyük konteynerde birikir ve sıra sonunda kasalara dökülürler. Bu işlem sırasında ağaca verilen zarar diğer hasat teknikleri ile kıyaslanamaz. Ayrıca hasat edilen zeytinin biran önce işlenmeye gitmesini sağlar, bu da zeytin yağı kalitesi için önemli bir hızdır.

Böyle bir makine ile saatte 8da arazi hasat ederek 80 zaman kazancı ve artı olarak daha da önemlisi işçilikten kazanç sağlanır. Yoğun dikim, hafif topraklarda daha olumlu sonuçlar verir. 2. yaşında verim vermeye başlayıp, 4. yaşında tam verime geçen yoğun dikilmiş zeytin bahçelerinde alınan ortalama verim dönüm başına 1-2ton arası değişmektedir. Düşük hasat maaliyeti ve yatırımın hızla geri dönmesini düşünürsek bu kabul edilebilir bir verim miktarıdır. Yukarıda yüzyıllardır süregelen geleneksel zeytin yetiştiriciliğini bir kenara bırakıp yepyeni bir sistemden bahsediyoruz. Sistemin verimliliği, yatırımın geri dönüş hızı sistemin başarısıdır. Yoğun dikim sistemi daha çok bilgi, yüksek ilk yatırım maaliyeti gerektirir. Aşağıdaki faktörlerin uygulanması ile başarıya ulaşılabilir, Arazide; hafif ve geçirgen bir toprak, Hasat makinasının randımanlı çalışabilmesi için dik olmayan bir toprak yapısı lazımdır. Yüksek verimli toprakta ağaçların çok gelişmesi dolayısı ile aşırı gölgelenme ve zayıf meyve oluşabilir. Çeşit; yoğun dikime müsait olmalıdır, Bugün Arbequina, Arbosana ve Koroneiki test edilip iyi sonuç alınmıştır. Bunlardan Arbequina yüksek kaliteli yağı ile ön plana çıkmaktadır. Dikim aralığı, Çeşidin gelişme eğilimi ve toprağın verimine göre ayarlanmalıdır. Verimli topraklarda 5×2m gibi dikim aralığı açılmaldır. İlk dikim zamanı yapılacak bakım; düzenli sulama ve yabancı ot kontrolü ile ağaçlar ilk 3-4 senede hızlı gelişmesi sağlanmalıdır.

Ağaçların terbiyesi, Merkezi doruk dal oluşumu ve gövdede 1m kadar yan dallardan temiz olması sağlanır (hasat makinasına takılmaması için). İlk 3 sene çok hafif budamalar yapılmalıdır. Kalın yan dal oluşmasına hiçbir zaman müsaade edilmez. Yaz aylarında tepeleri 3m’den kesilir (Hasat makinesinin altına girebilmesi için).

Verim seviyesi, özellikle 3 yaşından sonra azot seviyesi (N) azaltılarak ağaçların vejetatif gelişmesi kontrol altında tutulmalıdır.

Sulama, özellikle 4. seneden sonra kontrol altında yapılarak, ağaçların gelişimi kontrol altında tutulur ve maksimum yağ kalitesi sağlanır.

Hastalık ve zararlılar, özellikle Halkalı Leke Hastalığı kontrol altında tutulmalıdır.